İLE KURULMUŞTUR BİLGİSAYAR VE ERGONOMİ
Ergonomiye kısaca “fiziksel çevrenin insana uyumlaştırılması süreci” diyebiliriz. Günümüz endüstri çağında makine-insan arasındaki artan ilişkiler, insana uyumlu çevre, eşya, makine, ofis vs. gibi fiziksel çevre birimlerinin yaratılması çabalarını zorunlu kılıyor. Öyle ki artık sadece fiziksel çevrenin ergonomisinden değil, doğrudan insanın zihnine seslenen bilgisayar yazılımları, Internet, web dizaynı vs. gibi öğelerin de insana uyumundan (Zihinsel algılama, kolay kontrol edebilme ve yönlendirebilme açısından) bahsedebiliyoruz.
Bu anlamda ergonomi, birçok bilimsel disiplinin ortak çalışma alanı olan (Başta mühendislik, mimarlık, tıp, fizyoloji, anatomi, psikoloji, sosyoloji olmak üzere) bir yaklaşımlar bütünüdür. Tüm bu bilimsel disiplinler ortaklaşa bir insana uyumlaştırılmış ideal makine-çevre sisteminin arayışı içindedirler. Elbette ki bu arayışın temel amacı, sadece insanın kendisiyle barışık uyumlu bir çevrede yaşaması değil, en önemli üretim faktörü olan insan gücünün (ya da işgücünün) rahat, kolay ve sağlıklı bir şekilde üretim ve ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmesini sağlayan makine, teçhizat, ofis, fabrika düzeni vs.nin yaratılması isteğidir.Çünkü bilinmektedir ki, insanın verimli çalışması, en iyiyi üretmesi ve ekonomik faaliyetlere en etkin şekilde katılabilmesi, bu ideal uyumun yakalanabilmesine bağlıdır.
Ergonomi Bilimi ve Uygulama Alanları
Ergonomi insanlarla sistemin diğer öğeleri arasındaki etkileşimi konu edinen bilimsel disiplin, insan iyiliğini ve bütün sistem performansını en iyi duruma getirmek üzere tasarımın kuram, ilke veri ve yöntemlerini uygulayan meslek dalıdır.
Ergonomi uzmanları iş, görev, ürün, örgüt, çevre ve sistemlerin değerlendirilmesi ve tasarımıyla uğraşır. Temel amaçları bunların insanların gereksinimi, yeteneği ve kısıtlılıkları ile uyumlu hale getirilmesidir.
Günümüzde ergonomistler uzay ve havacılık, kaza analizi, bilgisayar program ve donanım geliştirmesi, iletişim teknolojisi, eğitim teknolojisi, adli psikoloji, resmi araştırma kuruluşları ve laboratuarları, grafik ve iletişim araçlarının tasarımı, sağlık ve tıbbi teknoloji tasarımı, sistem yönetimi, üniversiteler, kullanım elverişliliği araştırmaları, sanal uygulamalar, işyeri tasarımı vb. gibi alanlarda çalışmaktadır.
Bilgisayar teknolojisi her geçen gün gelişmektedir. Gelişen bu teknoloji sadece dış görünüş ve bilgisayar hızını etkilemiştir. Yani şu zamanda bilgisayara sesli bir komut vererek onu kullanmak ve yönetmek mümkün değildir. Bilgisayarda somut, işimize yarayacak bir şeyler yapmak için saatlerce vakit geçiriyoruz. Bu zaman dilimi içerisinde de birçok konuda sağlığımızdan ödün veriyoruz. İşte bunu küçük tedbirler alarak en aza indirmek mümkün. En temel faktör bilgisayar karşısında doğru oturmaktır. Kişilerin vücut yapıları kişiden kişiye değişebildiği gibi, bilgisayar karşısında vakit geçirirken kullandığı araç-gereçlerde farklılık gösterebilir. Bu nedenle tekdüze bir bilgisayar masası düzeninden bahsedilemez. Temel olarak bakacak olursak seçilen koltuk önemlidir. Koltuğun yüksekliği ayarlanabilmeli, sırt desteği olmalı, dayanıklı bir koltuk seçilmelidir. Sandalye üzerinde yani bilgisayar karşısında uzun vakit geçirecek olduğumuzda oluşan bel ve boyun ağrılarını bu sayede en aza indirebiliriz. Bunun yanı sıra seçilen bilgisayar masaları da önemlidir. Monitör göz hizasından biraz daha aşağıda ve tam karşımızda olmalıdır. Yüksekliğini de buna dikkat ederek seçebiliriz. Bilgisayar karşısında dik oturulmalıdır. Uzun süreli çalışmalar yapılacak ise mutlaka aralar verilmelidir. Beslenme aksatılmamalıdır. Uzun süre bilgisayar karşısında çalışmak göz ve göz çevresinde ağrı, yorgunluk, gözlerde batma yapabilir. Monitörün parlaklığı, çözünürlüğü oda ışığına göre uygun şekilde ayarlanmalıdır. Bu sayede oluşacak göz kusurları da bir nevi en aza indirgenebilir. Gözlerle ilgili oluşan sorunların azaltılabilmesi için öncelikle göz muayenesi yapılmalıdır. Ayrıca çalışma sırasında ara vererek pencereden uzak nesnelere bakmak göz sağlığı açısından önemlidir. Bilgisayarı kullanırken yapılan tekrarlayıcı hareketler parmaklarda, el bileklerinde ve dirseklerde bozukluklara neden olabilir. Elde uyuşukluk, başparmak hareketlerinde ve el sıkma gücünde azalma görülerek el becerisi bozulabilir. Bel, baş ve boyun ağrıları oldukça sık görülmektedir. Bu ağrılar uzun süre bilgisayar karşısında hareketsiz kalma, stres, uygun olmayan duruş biçimleri gibi nedenlerle ortaya çıkmaktadırlar. Kas, kemik ve damarların aşırı gerilmesi bu tip hastalıkları yaratabilir. Bu rahatsızların ortaya çıkmasıyla direkt vakit kaybetmeden ortopedi uzmanına muayene olunmalıdır. Uzman tarafından bu hastalıkların vücutta yapısal değişikliğe neden olup-olmadığı araştırılır. Kalıcı değişikliğe neden olmadıysa uygun tedaviye başlanır. Genel sağlık durumlarının yanı sıra bunları bilerek bilgisayar kullanmak yaptığımız çalışmalardan keyif almamızı sağlarken aynı sağlığımızı korumamızı sağlar.
Duruş Biçiminiz Çalışırken veya oyun oynarken, yanlış vücut duruşlarından kaçınmak ve vücudunuzu rahat bir pozisyonda tutmak önemlidir. Bu yalnızca genel veriminizi artırmakla kalmaz, aynı zamanda MSD’leri önlemenize de yardımcı olur. Uzun süreli işler sırasında pozisyonunuzu değiştirmenin de rahatsızlıkları ve yorgunluğu önlemenize yardımcı olabileceğini unutmayın. Bilgisayarda çalışırken veya oyun oynarken, çevrenizi ve bilgisayar donanımınızı rahat ve gergin olmayan bir vücut duruşu sağlayacak şekilde düzenleyin. Çalışma alanınızı rahatsızlıkları önlemek için nasıl düzenleyeceğiniz, vücut ölçülerinize ve çalışma ortamınıza bağlıdır. Bununla birlikte, aşağıdaki öneriler daha rahat bir bilgisayar kullanım ortamı oluşturmanıza yardımcı olabilir. Sırtınızı desteklemek için şunları deneyin: Belinizi destekleyen bir sandalye kullanın . Çalışma yüzeyini ve sandalyenizin yüksekliğini, rahat ve doğal bir vücut duruşu sağlayacak şekilde ayarlayın .Bacaklarınızın rahat olması için şunları deneyin: Bacaklarınızı rahatça yerleştirmek ve hareket ettirmek için masanızın altındaki eşyaları çıkarın. Ayaklarınızı rahat bir şekilde zemine koyamıyorsanız bir ayak desteği kullanın. Aygıtlara en rahat şekilde ulaşmak ve omuz ve kollar için rahat bir duruş sağlamak üzere şunları deneyin: Klavyenizi ve fare veya izleme topunu aynı yükseklikte bulundurun; bunlar yaklaşık dirsek düzeyinde olmalıdır. Dirseklerinizle omuzlarınız arasındaki bölge yere dikey şekilde, rahat olmalıdır. Yazarken klavyeyi önünüzde ortalayın ve fare ya da izleme topunu klavyeye yakın bir konumda bulundurun. Sık kullanılan öğeleri, kolunuzun rahatça ulaşabileceği bir mesafede bulundurun . Rahat bir bilek ve parmak duruşu için şunları deneyin: Yazarken ve fare ya da izleme topu kullanırken bileklerinizi düz tutun. Bileklerinizi yukarıya, aşağıya veya yanlara bükmekten kaçının. Klavyenizin ayakları varsa ve bunların rahat ve düz bir bilek pozisyonu sağladığını düşünüyorsanız ayakları açın. Uzaktaki tuşlara parmaklarınızı gererek değil de tüm kolunuzu kullanarak erişmek için, yazarken ellerinizi ve bileklerinizi klavyenin üzerinde, serbest şekilde tutun. Boynun bükülmesini ve dönmesini en aza indirmek için şunları deneyin: Ekranın en üst kısmını göz hizasına getirin . Çift odaklı gözlük kullananların ekranı daha düşük bir düzeyde tutmaları veya bilgisayarla çalışırken kullanılmak üzere tasarlanmış gözlükler kullanma hakkında yetkili bir sağlık uzmanıyla görüşmeleri gerekebilir. Monitörünüzü önünüzde ortalayın. Belgelere monitörden daha sık bakıyorsanız, belgelerinizi tam önünüze ve monitörü biraz kenara yerleştirebilirsiniz. Belgelerinizi göz hizasında tutmak için bir belge tutucusu kullanabilirsiniz. Göz zorlanmalarını en aza indirgemek için şunları deneyin: Monitörünüzün önünde rahat bir pozisyonda otururken, monitörü kendinizden bir kol boyu uzaklığa yerleştirin. Parlamayı önlemek için, monitörünüzü parlamaya neden olabilecek ışık kaynaklarından uzak bir konuma yerleştirin veya ışık düzeyini kontrol etmek için pencerelerde perde kullanın. Ekranınızı temizlemeyi unutmayın. Kullanıyorsanız, gözlüğünüzü de temizleyin. Monitörünüzün parlaklığını ve karşıtlığını ayarlayın. Bilgisayar programınız ayarlamanıza olanak tanıyorsa, ekran yazı tipi boyutlarını rahat görebileceğiniz şekilde ayarlayın. Gücünüzü Kontrollü Harcayın Vücudumuz sürekli olarak fiziksel güçlerin etkisi altındadır. Yaralanmaların yalnızca araba kazası gibi yüksek etkili güçlerden kaynaklandığını sanabiliriz. Oysa, uzun süre tekrarlanan veya maruz kalınan düşük etkili güçler de yaralanma, rahatsızlık ve yorgunluğa neden olabilir. Düşük güç türleri arasında şunlar vardır: Dinamik güç: Hareket yoluyla (örneğin, yazarken tuşlara basmak veya fare düğmelerini tıklatmak) sarf ettiğiniz güçtür. Sabit güç: Belirli bir süre boyunca sarf ettiğiniz güçtür (örneğin, farenizi veya telefonu tutmak). Temas anında sarf edilen güç: Bir yüzeyin kenarına veya sert bir yüzeye dayandığınızda (örneğin, bileklerinizi masanın kenarında tutarken) sarf ettiğiniz güçtür. Düşük etkili güçlerin vücudunuzdaki etkilerini azaltmak için aşağıdakileri deneyin: Ellerinizi ve parmaklarınızı kasmadan, hafif vuruşlarla yazın çünkü klavye tuşlarına basmak çok az bir güç gerektirir. Fare düğmesini tıklatırken veya bir oyun çubuğu veya başka bir oyun denetim aygıtı kullanırken hafif dokunuşlar uygulayın. Fareyi elinizi kasmadan tutun ve sıkıca kavramayın. Yazarken avuçlarınızı veya bileklerinizi herhangi bir yere dayamayın. Avuç desteği (varsa), yalnızca yazmaya ara verildiğinde kullanılmalıdır. Yazmaya ara verdiğinizde veya fareyi kullanmadığınızda kollarınızı ve ellerinizi dinlendirin. Kollarınızı ve ellerinizi, örneğin masanın kenarı gibi hiçbir kenara dayamayın. Sandalyenizi, oturma kısmı dizlerinizin arkasına baskı yapmayacak şekilde ayarlayın. Mola Verin Mola vermek, vücudunuzun yaptığı işe ara vermesini sağlar ve MSD’leri önlemenize yardımcı olabilir. Size uygun mola uzunluğu ve sıklığı, yaptığınız işin türüne bağlıdır. Yaptığınız işe ara vermek ve gevşemek mola vermenin bir yoludur ancak başka yollar da vardır. Örneğin, yaptığınız işi bırakıp başka bir işle meşgul olmak (örneğin, oturarak yazarken, ayağa kalkıp telefonla konuşmak) bazı kaslarınızı çalıştırırken, diğerlerini dinlendirebilir. Günlük etkinliklerinizi çeşitlendirmek ve verimli çalışmak için aşağıdakileri deneyin: Çalışmanızı veya oynayacağız oyunu, aynı şeyi çok uzun bir süre yapmayacak şekilde planlayın (örneğin aynı işi yapmak veya vücudunuzun aynı uzvunu kullanmak). Aynı işi yapmak için fare ve klavye gibi farklı aygıtlar kullanın. Örneğin, bir belgede kaydırma yapmak için farenin tekerleğini veya klavyedeki ok tuşlarını kullanabilirsiniz. Daha az güç harcamanızı ve üretkenliğinizin artmasını sağlayacak donanım ve yazılım özelliklerini kullanarak daha verimli çalışın. Örneğin, Windows Başlat menüsünü açmak için Windows logo tuşuna basabilirsiniz. Yazılım ve donanım ürünleriyle birlikte verilen belgelerdeki bilgileri okuyarak bu ürünlerin özelliklerini öğrenin. Örneğin sık sık metin vurguluyorsanız, bir fare düğmesini ClickLock özelliğine atayın. Sağlıklı Kalın Sağlıklı bir yaşam tarzı, bilgisayar başında geçirdiğiniz süre de dahil olmak üzere, günlük etkinliklerinizi gerçekleştirmenize ve bunlardan keyif almanıza yardımcı olabilir. Ayrıca, bilgisayarınızı rahat ve verimli şekilde kullanmak için sağlığınız hakkında bilgi edinmek de önemli bir adımdır. Sağlığınızı korumak için aşağıdakileri deneyin: Dengeli beslenin ve yeterince dinlenin. Genel formunuzu korumak ve vücudunuzun gücünü ve esnekliğini artırmak için spor yapın. Size uygun esneme ve egzersizleri seçmenize yardımcı olması için bir sağlık uzmanına danışın. Stresle başa çıkmayı öğrenin. İşinizdeki stresi azaltmanın bir yolu, çalışma alanınızı ve zamanlamanızı gürültü ve dikkat dağıtıcı öğeleri en aza indirecek şekilde planlamaktır. Tıbbi ve fiziksel durumunuzun MSD ile nasıl ilişkili olabileceğini öğrenmek üzere bir sağlık uzmanına başvurabilirsiniz. Araştırmacılar MSD’ler hakkındaki birçok soruyu henüz yanıtlayamamış olsalar da, bunların nedenleri üzerinde, önceki yaralanmalar, şeker hastalığı, hormonal değişiklikler (örneğin hamilelik) ve romatizma da dahil olmak üzere, birçok faktörün rol oynadığı konusunda fikir birliği içindedirler. Sonuç Genel sağlık durumunuzun yanı sıra rahat ve verimli çalışma hakkında daha fazla bilgi edinmek, bilgisayar başındaki çalışmanızdan keyif almanızı sağlayacak önemli yollardır.